तःजिगु भाषा साहित्य, संस्कृति दुपिं नेवाःतय्सं थीथी नखः चखः जात्रा उत्सव हना वयाच्वनापिं झी नेवाःतय्सं थीथी नखःचखः जात्रा उत्सव हना वया च्वनाथें झी नेवाःतय् मौलिक संस्कृति जुयाच्वंगु दिगुपुजा नं सकस्यां थःथःगु दिगुख्यलय् वनाः न्यायेकाः वयाच्वंगु दु । थ्व हे झ्वलय् सलंसः दँ न्ह्यो निसें पकनाय्ज्वःया श्री दिगुख्यलय् दिगु पुजा वनेगु ज्या न्ह्याना वयाच्वंगुलिइ थौं तकं असं, झ्वाःबहाः व यतखा बहाया उदाय्तय्सं (तुलाधरत) थुगु दिगुख्यलय् दिगु पुजा वनेगु यानावयाच्वंगु दु ।

थौंया सरस्वति क्याम्पस तकं झीगु दिगु ख्यःया जग्गा खःसा लिपा झीगु थाय् मखया वन । गुलिं मेपिंसं थःपिनिगु याना कालसा गुलिं झीके लालपुर्जा दनिसां इमित थने फुगु मदुनि । अथेसां दिगु पुजा वनेत छिंक दिगु ख्यलय् सतःया रुपय् छेँ धस्वाके धुंकूगु दु । थुगु छेँयात झीसं श्री दिगुख्यः गुथि छेँ धायेगु यानावया च्वनागु दु ।

न्हापायापिं झी झिम्ह (१०) संरक्षकपिं मध्ये भाजु हेरा भाइ व भाजु दिब्य रत्न तुलाधरपिनि धापू कथं थुगु दिगु ख्यलय् दिगु पुजा न्यायेकीपिनि न्हापा न्हापा गौसालाया नापसं च्वंगु बत्तिस पुतलिया छगू द्वोंचाय् दिगु पुजा वनीगु खः । लिपा पकनाय्ज्वलय् दिगुख्यः जुइ धुंकाः लय्ता दिगु पुजा न्यायेकीबलय् थन हे बत्तिसपुतलिइ वनीगु खः । न्हापा झी दिगुख्यः गुथियापिनि ब्याहा याना भौमचा दुतिइत थन हे बत्तिसपुतलिइ दिगु पुजा वनेमाः । वय्कः संरक्षकपिं नं न्हापा थुगु बत्तिसपुतलिया दिगुख्यलय् निक्वः लय्ता दिगु पुजा वने धुनागु खँ कना दीगु दु । थौं नं झीसं लय्ता दिगु पुजा न्यायेकल धाःसा अन हे वनेमानि धकाः नं धयादिल ।

वय्कः पिनि धापु, कथं लिपा रणोद्दिप शम्सेर राणाया पालय् झीगु दिगुख्यः बत्तिस पुतलिं बागखोरय् सरे जुल । हानं बागखोर नं दयेक माला तिनिख्यलय् आः बिजुलि अड्डा दुगु थासय् सरे यात । तर चन्द्र शम्सेरया पालय् नेपालय् सुन्दरी जलय् बिजुलि पिकासेंलि तिनिख्यःया झीगु दिगुख्यलय् चन्द्र ज्योति धकाः बिजुलि घर सब–स्टेशन दयेकेवं चन्द्र सम्शेरं असंयापिन्त सःताः आःया पकनाय्ज्वलय् दिगु पुजा वनेत २६ पी (नीखुपी) जग्गा दुगु ख्यः ब्यूगु खः । थबले थाय् सरे याःबलय् ब्यूगु भ्वंतय् पश्चिमय् सल्लाघारी, दक्षिणय् मूल सडक, पूर्वय् गोल्खा पाखा, उत्तरय् पकनाय् द्यो दुथाय् सत्ता भर्ना यानागु जुल धकाः च्वयातःगु दु । थथे च्वयाः लालमोहर याना झीत भ्वं तक्क नं हे बियातःगु दु । अथेसां पश्चिम पत्तिइ सरस्वति क्याम्पसं कयाः झीगु दिगुख्यः गुथिया जग्गा खःसां मबिल । गोल्खा पाखा पाखें नं मेपिंसं मिचे याना काल । हानं पकनाय्द्यो दुथाय् पत्तिइ नं नारांहितिया आदेशं आठ पहरियात छोया हया झीगु जग्गा मिचे याना गोपि निवासं छुं जग्गा कयाः थःगु छेँ दयेकल । थबलय् हे छेँ दनेत स्वःबलय् नं झीगु गुथिया गुथियारपिं मोति मान, ज्ञान मान, माणिक मानपिं झायाः इपिं नाप हाले माल । अले लालमोहर याना बिइत जग्गाया नापि वःबलय् असं त्वाःयापिंस नापं जाँच बिल । लालमोहर ब्यूबले नं झी दिगुख्यः गुथिया भाजु माणिक मान, ज्ञान मान व मोति मानपिनि नामं ब्यूगु जुल ।

हानं दिगु ख्यलय् दच्छिया दिगु पुजाया इलय् जक मनूत दिगु पुजा वइपिं दुगुलिं अथें वांछ्वया तःगु थें जुयाः मेमेपिं मनूत च्वंवइगु जुल । झी गुथियारपिं बरोबर वनाः दना हुँ धाःसां तेरे मयासे झोपरी दयेकाः सुकुम्बासित च्वंवल । थुकथं दिगुख्यः स्यनावंगु खनाः बार तये माःगु ज्या यायेत दिगुख्यः गुथिया गुथियार भाजुपिं झिम्हेसिया छगू कमिति स्वन । थुगु कमितिइ भाजु हर्ष दास, भाजु ज्ञान मान, भाजु कान्छा रत्न, भाजु हिरा भाइ, भाजु दिब्य रत्न, भाजु कुलिस रत्न, भाजु पुष्प रत्न सागर, भाजु बाबु रत्न, भाजु कुलबीर सिं, भाजु द्रब्यमान सिंपिं च्वना दीगु खः । वय्कःपिं सकलें जानाः सुकुम्बासित ल्वाः वःसां दिगुख्यलय् तारया बारं ग्वयेगु ज्या जुल ।

लिपा २०३२ साल पाखे लैनचौर स्कूलया हेडमास्टर भाजु शंकर लाल मानन्धरजुं संरक्षकपिन्त छिमिगु दिगुख्यलय् स्कूल दयेकेगु खँ जुयाच्वन, दिगुख्यःया माया दःसा याकनं स्वःवा धकाः धाः वयेवं वय्कःपिं झिम्हं ज्यासनामिपिन्सं दिगुख्यःया अवस्था नं सकसितं क्यनेत दिगुख्यलय् सकसितं सःताः भ्वय् न्यायेकल । सकलें उपस्थित जुल । झीत खबर ब्यूम्ह लैनचौर स्कूलया हेडमास्टर व झीत ग्वाहालि ब्यूम्ह वडाध्यक्ष उर्मिला श्रेष्ठपिन्त नं सःतल । श्री दिगुख्यःया अवस्था खनाः इ. भाजु कुल रत्न तुलाधरजुं छेँ दने हथाय् जूगु खँ कुला दिसें छेँ दनेत थःम्हं हे नक्सा च्वया हये धया दिल । लिपा वय्कलं च्वयादीगु नक्सा अनुसारं हे थुगु सतःया छेँ दयेकेगु ज्या न्ह्याका दिल । अबलें निसें थौं तकं अटुट रुपं ज्यासना पुचः पाखें दँय् छकः भ्वय् न्यायेकेगु व मेमेगु थीथी ज्याझ्वःत न्ह्याकेगु यानावयाच्वंगु दु । थुकथं हे वि.सं. २०६२ सालं सकसियां दिगुद्यः छथासं तयाः भाजु कुलबीर सिंह तुलाधरजुया अध्यक्षताय् देगः निर्माण कमिति नीस्वनाः देगः दयेकूगु दु ।

थुकथं वि.सं. २०२८ सालय् १० म्ह (झिम्ह) संस्थापक संरक्षकपिं जानाः ज्या न्ह्याकादीगुलिं जक थौं दिगुख्यःया जग्गा थुलि बाँकी जूगु खः । वि.सं. २०३२ सालय् नापि वःबलय् व हे झिम्ह संरक्षकपिनि नामय् जग्गा दर्ता जूगु खः । वि.सं.२०४६ सालय् झिम्ह संरक्षकपिं नापं २१८ म्ह गुथियारपिं जग्गाया हकवालात खः धैगु मालपोत कार्यालयस भ्वं दयेकेगु खः । पूर्वकालं निसें चले जुया वयाच्वंगु झीगु दिगुख्यः गुथिया दँमुंज्या वि.सं. २०४४ सालं निसें संगठनात्मक रुपय् ब्यवस्थित कथं थौं तकं निरन्तर रुपं चले जुया वयाच्वंगु दु । आः थ्व गुथिइ असं, झ्वाःबहाः व यतखा बहाःया तुलाधरतय् नीखुगू कवः दु ।

थुगु श्री दिगुख्यः गुथि थौंया अवस्थाय् तक थ्यंकेत संस्थापक संरक्षकपिं व थीथी ईया संरक्षकपिनिगु यक्व ग्वाहालि जूगु दु । वय्कःपिं प्रति झी सकलें गुथियारपिं आभारी जुइमाः ।